بەدواداچوون بۆ بودجەو مووچەو قوتى خەڵک
2021-10-20
296 جار خوێندراوەتەوە
وەڵامەکانی‌ وەزیری‌ دارایی‌ بۆ بودجەو داهات‌و خەرجی‌ پەسەند ناکەین
 
بە ژمارە (١١٦) لە بەرواری‌ (٢٥ی‌ ٧ی‌ ٢٠٢١) داوام لە وەزارەتی‌ دارایی‌ کرد هۆکاری‌ ئامادە نەکردنی‌ یاسای‌ بودجەو نەناردنی‌ بۆ پەرلەمان بۆ ماوەی‌ هەشت ساڵ لەسەر یەک ڕوون بکاتەوە، بە نووسراویان ژمارە (٤١١٦) لە (١٤ی‌ ٩ی‌ ٢٠٢١)، بەڕێز وەزیری‌ دارایی‌ وەڵامی‌ داوەتەوە، لە وەڵامەکەدا لەلایەک کەمتەرخەمییەکە لە کۆڵی‌ وەزارەت دەکاتەوەو ئەیخاتە ئەستۆی‌ سەرۆکایەتی‌ ئەنجومەنی‌ وەزیران‌و ئەڵێت ئێمە لە (٢٠١٧)ەوە بەردەوام  ڕەشنوسی‌ یاسای‌ بودجەمان ئامادە کردووەو ناردوومانە بۆ سەرۆکایەتی‌ ئەنجومەنی‌ وەزیران، بەڵام هیچ ئەنجامێکی‌ نەبوووە، لەلایەکی‌ ترەوە هۆکارەکە بۆ ئەوە دەگەڕێنێتەوە کە بودجەی‌ هەرێم پشت بە داهاتی‌ پشکی‌ هەرێم لە بودجەی‌ عێراق دەبەستێت، ئەوەش چەند جارێکە گۆڕانکاریی‌ تێدا دەکرێت، بۆیە نەتوانراوە یاسای‌ بودجە ئامادە بکرێت!
 
هۆكاره‌كان جێگه‌ی‌ باوه‌ڕن؟
 
بێگومان ئەم دوو هۆکارە هیچیان هۆکارو پاساوی‌ ڕاستەقینە نیە، ئەوەی‌ کەمێک شارەزایی‌ لە یاساو بواری‌ ئابوری‌‌و دارایی‌ هەبێت دەزانێت ئەم هۆکارو پاساوانە پەسەند نین بۆ نه‌بوونی‌ یاسای‌ بودجه‌، چونکە بە پێی‌ ماددەی‌ (٩٨) لە پەیڕەوی‌ ناوخۆی‌ پەرلەمانی‌ کوردستان پێویستە ئەنجومەنی‌ وەزیران لەسەرەتای‌ تشرینی‌ یەکەم، واتە مانگی‌ (١٠)ی‌ هەرساڵێکی‌ دارایدا پڕۆژە یاسای‌ بودجەی‌ خۆی‌ بنێرێتە پەرلەمان، بۆ ئەوەی‌ گفتوگۆ بکرێت‌و پەسەند بکرێت، بەڵام بێجگە لە ساڵانی‌ ڕابردوو، وا ئەمساڵیش لە کۆتایی‌ مانگی‌ (١٠) نزیک دەبینەوەو هیچ باسێک لە پڕۆژە یاسای‌ بودجە نییە، هەروەها لە ساڵی‌ (٢٠١٥)ەوە هەرێم خۆی‌ بەرپرسیاری‌ سیاسەتی‌ ئابوری‌ خۆی‌ لە ئەستۆ گرتووە، هەروەها چاوەڕوانی‌ بەشە بودجەی‌ بەغدا ڕاست نییە، چونکە ئەنجومەنی‌ وەزیران دەتوانێت بە داهاتی‌ خۆی‌(کە ئێستە داهاتێکی‌ گەورەیە) یاسای‌ بودجە دابڕێژێت‌و لە پەرلەمانەوە پەسەند بکرێت، پاشان هەر بڕە پارەیەکیش لە بەغداوە گەیشتە هەرێم بە پاشکۆیەک بۆ بودجەی‌ هەر ساڵێک لە پەرلەمانەوە پەسەند بکرێت یان هەموار بکرێت، یان وەک وەفر مامەڵەی‌ لەگەڵ بکرێت.
 
داهاتی‌ مانگانه‌ی‌ حكومه‌ت چه‌نده‌؟
 
حکومەتی‌ هەرێم بە شێوەی‌ کرداری‌ داهاتی‌ خۆی‌ هەیە، کە تەنها خۆی‌ بەرپرسیارییەتی‌‌و بەغدا هیچ ئاگاداری‌ داهات‌و خەرجییەکانی‌ نییە، لە ئیستەدا نرخی‌ جیهانی‌ نەوت نزیکەی‌ (٨٥)دۆلارە، واتە نەوتی‌ هەرێم بە نزیکەی‌ (٧٠ دۆلار) دەفرۆشرێت، بەمجۆرە داهاتی‌ نەوت نزیکەی‌ (٧٠٠ ملیار دینار)ی‌ مانگانەیە پاش لێدەرکردنی‌ خەرجییەکان، داهاتی‌ گومرگ زیاترە لە (١٥٠ ملیار دینار)، داهاتی‌ باج زیاترە لە (٩٠ ملیار دینار)، داهاتی‌ ڕسومات‌و کرێی‌ خزمەتگوزاری‌ زیاترە لە (١٠٠ ملیار دینار)ی‌ مانگانە، لە بەغداشەوە مانگانە (٢٠٠ ملیار دینار) دەگاتە هەرێم، واتە هەرێمی‌ کوردستان مانگانە داهاتی‌ زیاترە لە (یەک ترلیۆن‌و دوو سەدو چل ملیار دینار)ی‌ مانگانە، کە (٢٩٠ ملیار دینار)ی‌ زیاترە لە خەرجییەکانی‌ مانگانە بۆ هەموو بوارەکان کە (٩٥٠ ملیار دینار)ن بە مووچەی‌ تەواویشەوە، ئیتر بۆ ناکرێت ئەم داهات‌و خەرجیانە لە چوارچێوەی‌ یاسای‌ بودجە ڕێک بخرێن؟ چی‌ ڕێگرە؟ کێ ڕێگرە؟ ئەنجومەنی‌ وەزیران پارەی‌ کوردستان چی‌ لێدەکات؟
 
نه‌بوونی‌ یاسای‌ بودجه‌ واته‌ چی‌؟
 
نەبوونی‌ یاسای‌ بودجە شتێکی‌ سادە نییە، نەبوونی‌ یاسای‌ بودجە واتە حکومەت لە دەرەوەی‌ یاسا هەڵس‌و کەوت لەگەڵ داهات‌و خەرجییەکان دەکات، واتە حکومەت هیچ پلان‌و بەرنامەیەکی‌ دارایی‌ نییە، واتە حکومەت هیچ بەرنامەو پلانێکی‌ بۆ تەرخانکردنی‌ بودجە بۆ شارەکان نییە، هیچ پلان‌و بەرنامەیەکی‌ بۆ بەگەڕخستنەوەی‌ پڕۆژەکان بەشێوەی‌ دادگەرانە نییە، واتە حکومەت هیچ پلان‌و بەرنامەو سیاسەتێکی‌ کۆمەڵایەتی‌، ئابوری‌، سیاسی‌، پەیڕەو ناکات، واتە دیار نییە حکومەت گرنگی‌ بە چی‌ دەدات؟ داهات چی‌ لێدەکات؟ کەی‌ دامەزراندن دەست پێدەکاتەوە بۆ ئەو بوارانەی‌ کەرتی‌ گشتی‌ کە پێویستن؟ چۆن چۆنی‌ هەلی‌ کار بۆ گەنجان دەڕەخسێنێت؟ چی‌ دەکات بۆ گەڕاندنەوەی‌ قەرزی‌ مووچەخۆران؟ چی‌ دەکات بۆ گەڕاندنەوەی‌ پاشەکەوت؟ کەی‌ پلە بەرزکردنەوەی‌ فەرمانبەران دەست پێدەکاتەوە؟ کەی‌ فەرمانبەرانی‌ گرێبەست ئەکاتە هەمیشەیی؟ کەی‌ وانەبێژان دادەمەزرێنێت کە لە بنەمادا پێویستی‌ قوتابخانەکانن؟
 
حکومەت کۆتا یاسای‌ بودجەی‌ لە ساڵی‌ (٢٠١٣)بووە، دەرەچەی‌ یاسایی‌ بۆ نەبوونی‌ یاسای‌ بودجە تەنها بۆ ساڵێکە کە بەشێوەی‌ یەک لەسەر دوانزەی‌ ساڵی‌ پێشووە، لە دوای‌ ئەو ساڵەوە حکومەت بەردەوام بەشێوەی‌ نایاسایی‌ هەڵس‌و کەوت لەگەڵ داهات‌و خەرجی دەکات، لە دەرەوەی‌ یاساش گومانی‌ هەموو شتێکی‌ خراپی‌ لێ دەکرێت تەنها چاک نەبێت!
 
كێشه‌ چییه‌؟
 
کاتێک حکومەت بێ پلان‌و بەرنامەی‌ ئابورییە، کاتێک حکومەت یاسای‌ بودجەی‌ نییە، بێگومان مووچه‌ی‌ خه‌ڵك مسۆگه‌ر نابێت‌و دابه‌شنه‌كردنی‌ به‌ پێی‌ یاسا ئه‌گه‌رێكی‌ كراوه‌ ده‌بێت، کێشەی‌ گرانبوونی‌ نرخی‌ بەنزین و نەوتی‌ سپی‌ ماڵان دروست دەبێت، کێشەی‌ تەواونەکردنی‌ پڕۆژەکان دروست دەبێت، کێشەی‌ خەرج نەکردنی‌ شایستەی‌ هاووڵاتیانی‌ کەمئەندام دروست دەبێت، کێشەی‌ هەژاری‌ هەژارەکان گەورەتر دەبێت، کێشەی‌ کەمی‌‌و خراپی‌ خزمەتگوزاریی‌‌و کێشەی‌ نەبوونی‌ دادگەریی‌ لە وەگەڕخستنەوەی‌ پڕۆژەکان‌و سەدان کێشەی‌ تر.
 
حکومەت بەمجۆرە بەڕێوە نابرێت، ئەمە حکومەتداری‌ پێ ناڵێن، دەکرێت سەرۆکی‌ حکومەت‌و جێگرەکەی‌ شتێکی‌ تری‌ ناو لێبنێن، بەڵام ئەمە حکومەت نییە!
 
بەهۆی‌ هەموو ئەم مامەڵە نایاساییانەی‌ ئەنجومەنی‌ وەزیران لەگەڵ داهات‌و خەرجی‌، ڕۆژ بە رۆژ کێشە ئابورییەکان گەورەتر دەبن، ئاڵۆزتر دەبن، لە ئایندەشدا تەنهاو تەنها بە کارکردن بە یاساکان دەتوانرێت ڕێگە چارەی‌ ڕاست بدۆزرێتەوە، ئەگەرنا دۆخەکە خراپتر دەبێت ئەگەرچی‌ ڕۆژ بە رۆژ داهاتەکانیش زیاتربن.
 
پێویسته‌ چی‌ بكرێت؟
 
پێویستە یاسای‌ نەوت‌و گاز وه‌كخۆی‌ جێبەجێبکرێت، ئیتر نەوت‌و داهاتەکەی‌ لە تاریکیدا نەهێڵرێتەوە‌و بۆ په‌رله‌مان‌و ڕاكیشتی‌ بخرێته‌ ڕوو، هه‌روه‌ها ڕێگه‌ بدرێت دیوانی‌ چاودێری‌ دارایی‌ چاودێری‌ پرۆسه‌ی‌ ده‌رهێنان تا فرۆشتن‌و گه‌ڕاندنه‌وه‌ی‌ داهاتی‌ نه‌وت بكات، یاسای‌ بودجە هەبێت كه‌ ئه‌كاته‌ بوونی‌ پلان‌و به‌رنامه‌ی‌ دارایی‌‌و ئابوری‌، یاساب بودجه‌ ئه‌گه‌ر به‌ بابه‌تیانه‌و زانستیانه‌ و یاساییانه‌ مامه‌ڵه‌ی‌ له‌گه‌ڵ بكرێت ده‌بێته‌ هۆی‌ دیاریی‌‌و شه‌فافی‌ داهات‌و خه‌رجی‌، بە یاسایی‌ مامەڵە لەگەڵ مووچەی‌ مووچەخۆراندا بکرێت بەتایبەت سەبارەت بە پلە بەرزکردنەوەی‌ فەرمانبەران، هەروەها ساڵانە بە پێی‌ یاساو دادگەرانە بودجە بۆ دامەزراندن‌و بوارە جیاجیاکان تەرخان بکرێت، هەموو ئەمانەش واتە پلان‌و بەرنامەی‌ دارایی‌‌و ئابوری‌.
 
ئێمە بەردەوام دەبین لەسەر بەدواداچوون‌و فشارەکان، تەنها لە پێناو بەرژەوەندی‌ گشتی‌و ئایندەی‌ وڵاتەکەماندا.
 
عومەر گوڵپی‌
ئەندامی‌ لیژنەی‌ دارایی‌ لە پەرلەمانی‌ کوردستان
١٩ی‌ ١٠ی‌ ٢٠٢١

لە تۆڕە کۆمەڵایەتیەکان شەیری بکە

پەیوەندیدار

دروستکراوە لەلایەن کۆمپانیای (کۆدتێك)ەوە
ژمارەی سەردان 285,831     ژمارەی میوان 591